De zeevonk van Amir Bachrouri

Zeevonken zijn boeken die je denken veranderen. Boeken die een totaal nieuw licht werpen of een compleet origineel perspectief schetsen. Boeken die zelfs impact kunnen hebben op je gedrag. Zeevonken lees je op eigen risico!

Waarom vormde het voor jou zo’n grote eye-opener?

Drie zomers geleden las ik het voor het eerst. Van zodra ik begon te lezen, dacht ik letterlijk bij elke zin: ‘ik wou zo hard dat ik dit zelf had geschreven’. Dat gevoel had ik nooit eerder. Het boek staat vol met gedachten die ik op dat moment heel sterk herkende in de samenleving, maar zelf nog niet onder woorden had gebracht. Wat me vooral trof, was de actualiteitswaarde, hoewel het al 15 jaar eerder geschreven was. Vreemd, toch: heeft de samenleving dan al die tijd stil op bepaalde vlakken stilgestaan?

Twee zaken blijven me het sterkst bij. Ten eerste bekijkt Scheffer het hele onderwerp ‘migratie’ als een verlieservaring, en wel vanuit twee verschillende perspectieven. Enerzijds het verlies van wie zijn eigen vertrouwde wijk ziet veranderen, die nieuwe mensen op school ziet verschijnen, die plots ziet dat zijn zoon of dochter met iemand trouwt die een totaal andere achtergrond heeft. Maar anderzijds ook het verlies van de migrant: die moet onvermijdelijk iets van zichzelf, iets van zijn eigen menselijkheid achterlaten of opgeven… Gewoon goeiedag zeggen in je moedertaal bijvoorbeeld, dat valt weg. En je moet plots kennismaken met een compleet nieuwe samenleving, met nieuwe talen, gewoontes en politieke structuren.

Daarnaast schrijft Scheffer ergens halverwege het boek twee zinnen die me ook nog steeds niet loslaten. Volgens hem verloopt elk debat over migratie en integratie als volgt: er is een fase van vermijding, dan komt de fase van wrijving en daarna de aanvaarding. Ik vind dat zo mooi, omdat het voor mij heel helder laat zien dat we dus nu in die fase van wrijving zitten, waarin debatten worden gevoerd over levensbeschouwelijke neutraliteit, over halal eten op school, over de scheiding tussen kerk en staat… Uit het feit dat die debatten gevoerd worden, spreekt een groot engagement naar onze samenleving toe. En uit dat gesprek, dat heel moeilijk verloopt, met veel wrijving en veel botsing, zal hopelijk ooit die aanvaarding voortspruiten.

Dit boek heeft me geleerd dat sommige zaken gewoon verteld moeten blijven worden, want als je stopt met ze te vertellen, haal je de zin weg en haal je je boodschap onderuit. Het is wel frustrerend om te moeten vaststellen dat we blijkbaar al meer dan 15 jaar in die fase van wrijving vast zitten: wanneer komt dan die aanvaarding? Tegelijkertijd is er iets ook iets heel moois aan: het toont aan dat we met heel veel betrokken burgers rond de gesprekstafel zitten.

Hoe kwam het boek op je pad?

Heel toevallig: ik deed wat opzoekwerk voor een panelgesprek over migratie. Toen stootte ik op een interview in Humo uit 2020 waar Scheffer aan het woord kwam over het feit dat zijn essay ‘Het multiculturele drama’ intussen 20 jaar oud was. Ik ontdekte toen dat Scheffer ook een boek had geschreven, dat volgde op het essay. Ik heb het meteen besteld en vastgesteld dat het een onwaarschijnlijk boek is, dat je in menselijke taal onderdompelt in de woeste wereld van de migratie.

Ik heb ook het voorrecht gehad om Scheffer persoonlijk te leren kennen. Zijn echtgenote is iemand die ik goed ken. In een van onze gesprekken benoemde ik hem als een boeiende man en ze zei prompt: ‘By the way, dat is mijn echtgenoot’ (lacht). Daaruit is een ontmoeting ontstaan en daarop volgde een lange mailconversatie… Als apotheose heeft Paul Scheffer ook op mijn eigen boekvoorstelling gesproken: een mooi en magisch moment! Hij vertelde daar: ‘Ik heb in mijn boek een aantal stellingen met een zekere stelligheid geponeerd, maar er zijn ook punten waarin de geschiedenis me heeft getoond dat ik toen fout zat. En ik ben blij dat de samenleving me heeft bewezen dat ik niet volledig gelijk had.’ Dit moment zal me eeuwig bijblijven.

Op welke manier en in welke mate heeft het boek ook impact gehad op je gedrag?

Het heeft me zeker geholpen in de benadering van mensen die het heel moeilijk hebben met migratie. Het heeft me geholpen om genuanceerd te blijven en om de emoties altijd een plek te blijven geven in het verhaal. In de gesprekken die ik voer, is het belangrijk om te blijven peilen naar dat verlies en om daar vragen rond te blijven stellen: ‘wat ligt je dwars aan het feit dat je straat plots verkleurt, of aan het feit dat je kinderen plots in contact komen met mensen die niét gelovig zijn?’. Het boek heeft me geleerd dat die verlieservaring centraal moet komen te staan in gesprekken over migratie.

Heb je het boek ook al met anderen gedeeld?

Ik geloof heel sterk dat alles wat je leest, ergens onbewust of bewust opgeslagen wordt, and I like that. Dus in mijn discours zal dit ongetwijfeld ook zijn doorgeschemerd… Sommige zinnen die ik markeerde, gebruik ik ook wel eens, uiteraard met bronvermelding, omdat ik vind dat iedereen Paul Scheffer zou moeten kennen.

Ook op mijn eigen boekvoorstelling wilde ik hem er absoluut bij. Er waren veel jongeren aanwezig en hij is intussen al met emeritaat als professor en hij komt niet zo vaak aan het woord hier in Vlaanderen. Ik wilde die nieuwe generatie laten zien dat dit discours ook bestaat: je kàn bepaalde uitdagingen in de samenleving benoemen. Je kàn zeggen: ‘we zijn er nog lang niet, en de weg ernaartoe zullen we samen wel bewandelen’.